اشتغال زنان و تاثیر آن بر جامعه و خانواده

حجت الاسلام دکتر محمودرضا قاسمی در جمع دانش آموختگان حوزه علمیه خواهران فریدن اصفهان در نشست آزاد اندیشی اشتغال زنان به بیان ضرورت ها ، آسیب ها و چالش ها و تاثیرات آن بر خانواده و جامعه پرداخت .

سوالات اساسی که در اینجا مطرح است عبارتند از:

۱- اشتغال زنان در جامعه ما چه ضرورتی دارد؟ ۲- انگیزه ی زنان در اشتغال به کار در خارج از خانه چیست؟ ۳- در جامعه ی ما اشتغال زنان با چه مسائل و موانعی مواجه است؟ 4- آثار مثبت و منفی اشتغال زنان را چه می بینید؟ 5- وضعیت اشتغال زنان را در جامعه ی امروز چگونه می بینید؟ 6- راه کارهای پیشنهادی شما برای اشتغال زنان در جامعه امروز ایران چیست؟

بر اساس سرشماری های مرکز آمار ایران، سهم زنان در نیروی کار از سال ۱۳۳۵ تا ۱۳۵۵ ابتدا روندی صعودی را طی کرده و از ۹/ ۷ درصد در سال ۱۳۳۵ به ۱۳

۷ درصد در سال ۱۳۵۵ افزایش یافته است و سپس روندی نزولی را در پیش گرفته و به ۸

/ ۸ درصد در سال ۱۳۹۵ رسیده و پس از آن در طی دو دهه ی اخیر میان ۹ تا ۱۲ درصد در نوسان بوده است مرکز آمار ایران، ۱۲۷ : ۱۳۸۵ ). بخش اعظم این شاغلان نیز در رده های شغلی پایین قرار دارند. شاخص های مرکز آمار ایران نشان می دهد که با وجود افزایش سهم زنان در آموزش عالی، کاهش میزان موالید، افزایش سن ازدواج، توسعه شهرنشینی و افزایش تقاضای کار زنان که بیش تر آنان تحصیل کرده هستند، جامعه ی ما نتوانسته از نیروی کار بالقوه ی زنان به صورتی کارآمد استفاده و آنان را به عرصه های شغلی هدایت کند.
در برنامه های توسعه، زنان اغلب هدف یا بهره ور توسعهی تلقی می شوند و در موارد بسیار اندکی کارگزار توسعه به شمار می آیند. با این همه آمارها از چیز دیگری حکایت دارند. برای مثال آمارهای جهانی دههی ۱۹۹۰ حاکی از آن است که اگر چه زنان ۹۷ درصد ساعات کار جهان را انجام می دهند. اما فقط ۱۰ درصد در آمد جهان را به دست می آورند. زنان دو سوم بی سوادان جهان را تشکیل می دهند و همچنین کمتر از یک درصد ثروت جهان را در اختیار دارند. این آمارها نشان می دهد که زنان هم اکنون از لحاظ اقتصادی بیش از آنچه که معمولا تشخیص داده می شود نقش ایفا می کنند. از این رو برنامه ریزی برای توسعه ی پایدار و انسانی مستلزم توجه به مشارکت گستردهی زنان و انجام اصلاحات لازم برای تسهیل شرایط مشارکت زنان در عرصه ی فعالیت های تولیدی است .

همانطور که نظام اجتماعی براساس تخصص و تفکیک نقش ها و پایگاه های اجتماعی بنا شده، در خانواده نیز که خود یک نظام اجتماعی کوچک است بایستی نقش ها و کارکردهای اعضا به ویژه زن و مرد بر حسب خصوصیت های ذاتی و طبیعی آنها مشخص و از هم متمایز باشد تا خانواده کارکرد مثبت و بهینه داشته باشد. او معتقد است که تخصیص و تفکیک نقش ها به حفظ نظام خانوادگی کمک می کند و مبنای اجتماعی کردن کودک است. مرد رئیس خانواده است و نقش نان آوری را برعهده دارد و زن نقش کدبانوی خانواده را ایفا می کند» و به نظر پارسونز زن وقتی شاغل است رقیب شوهرش می شود و نقش ها و وظایف هریک درهم می آمیزد و مختل می شود و نظام خانواده را به هم می ریزد .

تفاوتی که در نظریه های گوناگون توسعه وجود دارد به نقشی که به انسان در توسعه داده می شود، مربوط است. در نظریه هایی که مبتنی بر رشد اقتصادی است، انسان نیروی کار است و در خدمت تولید بیشتر. این نظریات معمولا به رفاه مادران از آن جهت توجه دارند که آنها تولید کننده و نگه دارندهی نیروی کار هستند و به زنان از آن جهت که تأمین کنندهی نیروی کار ارزان هستند توجه می شود. این نظریه ها معمولا با تشویق زنان به کسب استقلال مالی و حقوق سیاسی برابر همراه است .

در دسته ی دیگری از نظریه های توسعه، زنان بخش محروم جامعه هستند که باید از برنامه های توسعه منتفع شوند. این نظریات بر تساوی انسانها نظر دارد و در پی رفع بی عدالتی است. در این نظریات معمولا رفاه خانواده مورد توجه است، ولی تجربه ثابت کرده است که رفاه خانواده لزوما امنیت و رفاه را برای زنان تضمین نمی کند.
در تئوری های نئوکلاسیک برای تبیین مسألهی اشتغال زنان و تفاوت جایگاه زن و مرد در بازار کار، از عوامل اقتصادی استفاده می شود. بر اساس این دیدگاه زنان به سبب بهره وری کمتر در مقایسه با مردان از جایگاه و درآمد نازل تری برخوردارند. یکی از مفروضات اقتصاددانان کلاسیک آن است که در شرایط رقابتی به کارگران مزدی معادل ارزش نهایی محصول پرداخت می شود. بهره مندی کمتر زنان از آموزش، دوری متناوب آنان از کار به دلیل مسایل مربوط به بارداری و پرورش کودک، و کمتر بودن تجربه و مهارت شغلی آنان به دلیل همین دوری متناوب از محیط کار، عواملی است که از نظر متفکران نئوکلاسیک موجب میشود تا زنان از سرمایه ی انسانی کمتری بهره مند شوند و در نتیجه بهره وری پایین تر و جایگاه نازل تری در بازار کار، داشته باشند. این تئوری بخشی از مسائل مربوط به اشتغال زنان از جمله نقش های متعدد و مسؤولیت های خانوادگی را توضیح می دهد؛ اما بخش های مهمی از آن را مغفول می گذارد و به مسائل و موانع اجتماعی و فرهنگی مرتبط با اشتغال زنان اشاره ای نمی کند .

در تئوریهای تقسیم بندی بازار کار فرض اساسی این است که جنسیت یکی از مهم ترین عواملی است که بازار کار را به دو بخش جداگانه تقسیم می کند. در بخش زنانه ی بازار کار، تعداد مشاغل به صورت تصنعی و غیر واقعی محدود می شود. این محدودیت موجب بروز تراکم در بخش زنانه ی بازار کار می شود و این نکته دلیل اصلی پایین بودن جایگاه شغلی و دستمزدهای زنان است. هم چنین تفکیک جنسیتی بازار کار موجب می شود تا زنان نتوانند در به دست آوردن تعداد زیادی از مشاغلی که «مردانه» شناخته شده اند .

تئوری های جنسیتی، تفاوت در شخصیت اجتماعی را از طریق سه مدل، | بیولوژیکی، فرهنگی – اجتماعی و اجتماعی – زیستی توضیح می دهد. تفاوت های فیزیکی میان دو جنس، از سوی بسیاری از محیط گرایان نیز تصدیق می شود. اما درک طبیعت زیست شناختی جنسیت و روندی که بر اساس آن، گروه بندی های جنسیتی ایجاد می شود، پیچیده و مشکل است. این پیچیدگی از تعامل عوامل زیست شناختی و اجتماعی و تأثیر پذیری پدیده های بیولوژیکی از عوامل اجتماعی و فرهنگی ناشی می شود .

در ادامه با سوالات حاضران به بررسی بعضی از جالش های اشتغال با فرهنگ اسلامی پرداخته شد و نظرات مختلفی در این باره توسط حاضران در جلسه ارایه شد.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری شبستان از اصفهان، حجت الاسلام  دکتر «محمود رضا قاسمی» در کرسی آزاداندیشی «اشتغال زنان و تاثیر آن بر فرهنگ خانواده و جامعه» در مدرسه علمیه الزهرا(س)  فریدن با اشاره به توضیح و تعریف از اشتغال گفت: اشتعال فقط به معنای کار کردن و گرفتن دستمزد در قبال کار نیست؛ بلکه فعالیت های دیگری در خانه واجتماع حتی اگر در قبال آن دستمزدی دریافت نشود، به عنوان اشتغال مطرح است، مانند خانه داری اما آنچه مهم است تاثیراتی است که  نوع کار و فعالیت زن بر خانواده و جامعه می گذارد که قبل از بیان این تاثیرات لازم است به مباحثی چون چالش های اشتغال زنان، ضرورت حضور زن درجامعه و وضعیت اشتغال زن در جامعه ایران پرداخته شود.

این مدرس حوزه و دانشگاه تصریح کرد: آمار به دست آمده در دو دهه ی اخیرنشان می دهد که با وجود افزایش سهم زنان در آموزش عالی، کاهش موالید، افزایش سن ازدواج، توسعه شهر نشینی و افزایش تقاضای کار زنان که بیشتر آنها تحصیل کرده هستند، جامعه ی ما نتوانسته از نیروی بالقوه ی زنان به صورتی کارآمد استفاده کند و آنان را به عرصه های شغلی هدایت کند.
وی ابراز داشت: با توجه به آمارجهانی به دست آمده از اشتغال زنان، هرچند زنان 67درصد ساعت کار جهان را انجام می دهند اما فقط ده درصد درآمد جهان را به خود اختصاص داده اند و همچنین کمتر از یک درصد ثروت جهان را در اختیار دارند از این رونیاز به برنامه ریزی جهت تسهیل در شرایط مشارکت زنان وجود دارد.

این کارشناس خانواده  بعد از بیان آمار به عوامل موثر در اشتغال بهینه زنان اعم از فردی، فرهنگی و سازمانی  پرداخت و گفت: عوامل فردی مثل مشارکت اعضای خانواده در کارهای خانه، تناسب با علائق فردی وتامین کننده ی نیازهای روانشناختی، تناسب با ویژگی های فیزیولوژیکی، وضعیت تاهل، شرایط تحصیل وزندگی خانوادگی می باشد و از عامل فرهنگی می توان به رفع نگرش های جنسیتی، سنتی ومردسالارانه در خانه و اجتماع اشاره کرد.

این کارشناس مذهبی اضافه کرد: درباره  عامل سازمانی می توان به  وضع قوانین و مقررات حمایتی، انعطاف پذیری ساعات کار، امکان ارتقاء دادن تجربه ها، آموزش و تخصص زنان، رفع تبعیض های جنسیتی، در ارتقاء شغلی، تطابق شغل با مهارت ها و توانمندی های زنان پرداخت و توجه به این عواملی می تواند تاثیر اشتغال زن در فرهنگ خانواده و جامعه را در جهت مثبت تقویت کند.

قاسمی افزود: حضور زن در اجتماع منع قانونی و شرعی ندارد و در برخی از موارد حضور زن در عرصه های مختلف اجتماع به عنوان منبع درآمد مانند زنان سرپرست خانوار یا انجام فعالیت فرهنگی، تبلیغی ضرورت دارد اما می بایست در جهت تسهیل وضعیت اشتغال زنان و حضور زنان فرهیخته، دغدغه مند، انقلابی پیشنهاداتی را ارائه داد، زیرا که حضور زن با حفظ شئونات یک زن شیعه در جامعه، باعث کاهش آسیب ها در جامعه خواهد شد که اصلاح این امر، اصلاح بسیاری از مسائل و مشکلات در جامعه را در پی دارد.

منبع: خبرگزاری شبستان